Klauzule ubezpieczeniowe to postanowienia w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (OWU) danej polisy, na których podstawie dokonuje się zawarcia umowy ubezpieczenia. Mówiąc wprost, klauzule ubezpieczeniowe to prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia – ubezpieczającego (klienta) i ubezpieczyciela (towarzystwa ubezpieczeniowego, TU). Muszą być sformułowane w sposób jasny i jednoznaczny.
Klauzule ubezpieczeniowe jako zakres odpowiedzialności TU
Prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia – ubezpieczającego i ubezpieczyciela – w dużym uproszczeniu określa zakres odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeniowego, który obejmuje:
- zakres ochrony ubezpieczeniowej (prawa ubezpieczającego, a tym samym obowiązki ubezpieczyciela);
- wyłączenia odpowiedzialności (prawa ubezpieczyciela, a co za tym idzie – obowiązki ubezpieczającego).
Wobec tego zakres ochrony ubezpieczeniowej to równocześnie:
- katalog zdarzeń losowych, których wystąpienie uprawnia ubezpieczającego do otrzymania ochrony ubezpieczeniowej;
- spis wypadków ubezpieczeniowych, których wystąpienie zobowiązuje ubezpieczyciela do spełnienia umówionego świadczenia (wypłaty odszkodowania lub innego świadczenia).
A wyłączenia odpowiedzialności to jednocześnie:
- katalog okoliczności, których wystąpienie uprawnia ubezpieczyciela do odmowy spełnienia umówionego świadczenia (w ubezpieczeniu dobrowolnym) albo do dochodzenia zwrotu wypłaconego odszkodowania/świadczenia od ubezpieczającego (w ubezpieczeniu obowiązkowym);
- spis nakazów i zakazów określonych zachowań oraz działań, do których przestrzegania ubezpieczający jest zobowiązany.
Stąd klauzula ubezpieczeniowa to każde postanowienie w warunkach umowy ubezpieczenia (OWU), które określa wypadek ubezpieczeniowy oraz wyłączenie odpowiedzialności.
Klauzule ubezpieczeniowe – podstawowe i dodatkowe
Towarzystwa ubezpieczeniowe co do zasady oferują polisy w dwóch wariantach – podstawowym i rozszerzonym. Zawarcie rozszerzonej umowy ubezpieczenia wymaga zawarcia podstawowej umowy ubezpieczenia. Wariant rozszerzony uzupełnia wariant podstawowy o wypadki ubezpieczeniowe niewymienione w wariancie podstawowym, a tym samym o kolejne wyłączenia odpowiedzialności. W związku z tym wyróżnia się:
- podstawowe klauzule ubezpieczeniowe – postanowienia wymienione w podstawowym zakresie odpowiedzialności TU;
- dodatkowe klauzule ubezpieczeniowe – postanowienia wymienione w rozszerzonym zakresie odpowiedzialności TU.
Klauzule abuzywne, czyli postanowienia niedozwolone
Klauzule ubezpieczeniowe muszą być zgodne z obowiązującymi przepisami prawa i z zasadami współżycia społecznego, czyli z normami moralnymi i obyczajowymi. Inaczej bowiem są klauzulami abuzywnymi.
Klauzule abuzywne to postanowienia niedozwolone. Mimo to czasami pojawiają się w warunkach umowy ubezpieczenia (OWU). Co jednak znaczące, zwarcie umowy ubezpieczenia w odniesieniu do klauzul abuzywnych uznaje się za nieważne. Inaczej mówiąc, nie wiąże stron umowy ubezpieczenia.
Dokładny rejestr klauzul abuzywnych jest dostępny na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).