Zadośćuczynienie to świadczenie wypłacane przez towarzystwo ubezpieczeniowe na rzecz poszkodowanego z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy (np. z ubezpieczenia OC komunikacyjnego). Jest to sposób wynagrodzenia poszkodowanemu doznanej przez niego z winy sprawcy krzywdy.
Zadośćuczynienie – Kto ma do niego prawo?
Prawo do zadośćuczynienia jest umocowane w kodeksie cywilnym. Przynależy temu, kto z winy sprawcy doświadczył krzywdy. Termin ten oznacza ból i cierpienie fizyczne oraz psychiczne będące następstwem szkody osobowej wyrządzonej z winy sprawcy. A w związku z tym, że szkoda osobowa to uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć poszkodowanego, krzywda może być doświadczeniem:
- poszkodowanego – z powodu uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia;
- najbliższej rodziny poszkodowanego – z powodu śmierci poszkodowanego.
Stąd prawo do zadośćuczynienia ma:
- poszkodowany (art. 445 § 1 kodeksu cywilnego);
- uprawniony, czyli członek najbliższej rodziny poszkodowanego, tj. dzieci i współmałżonek (art. 446 § 4 kodeksu cywilnego).
Zadośćuczynienie z OC sprawcy
Zadośćuczynienie może być dochodzone przez poszkodowanego/uprawnionego:
- od sprawcy, także na drodze sądowej;
- od towarzystwa ubezpieczeniowego (TU), w którym sprawca w momencie wyrządzenia szkody osobowej był ubezpieczony w ramach odpowiedzialności cywilnej (OC).
Trzeba zaznaczyć, że polisa OC może być dobrowolna (np. OC w życiu prywatnym) lub obowiązkowa (np. OC komunikacyjne). Co równie ważne, TU jest zobowiązane do wypłacenia zadośćuczynienia z OC sprawcy jedynie wtedy, gdy doszło do wypadku ubezpieczeniowego. Jest to przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenie losowe, za które TU ponosi odpowiedzialność.
W przypadku ubezpieczenia obowiązkowego zakres ochrony ubezpieczeniowej wynika z danego aktu prawnego, który zobowiązuje do zawarcia umowy ubezpieczenia. W odniesieniu do ubezpieczenia OC komunikacyjnego określa go ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK. Wskazuje ona, że wypadkiem ubezpieczeniowym jest każde zdarzenie spowodowane przez posiadacza lub kierowcę ubezpieczonego pojazdu mechanicznego w związku z ruchem tego pojazdu. Przy czym ruch pojazdu oznacza:
- poruszanie się pojazdem;
- wsiadanie do pojazdu lub wysiadanie z niego;
- załadowywanie pojazdu lub rozładowywanie go;
- zatrzymanie lub postój pojazdu.
Inaczej jest w przypadku ubezpieczenia dobrowolnego. Warunki umowy ubezpieczenia każde TU określa samodzielnie. Klient, podczas zawierania umowy ubezpieczenia, na ich podstawie wskazuje zakres ochrony ubezpieczeniowej. Przy polisie OC w życiu prywatnym wypadkiem ubezpieczeniowym może być np. pogryzienie przez psy, których właścicielem jest ów klient. A może być to też całkiem inne zdarzenie losowe. Jeżeli wyrządzona przez ubezpieczonego szkoda osobowa jest wynikiem zdarzenia losowego, za które TU nie ponosi odpowiedzialności, poszkodowanemu/uprawnionemu pozostaje dochodzenie zadośćuczynienia od sprawcy.
Jak otrzymać zadośćuczynienie z OC sprawcy?
Chcąc otrzymać zadośćuczynienie z OC sprawcy poszkodowany/uprawniony winien jest wnieść roszczenie o nie do TU, w którym sprawca w momencie wyrządzenia szkody osobowej był ubezpieczony w ramach OC. Wprost oznacza to konieczność zarejestrowania roszczenia o zadośćuczynienie. Można tego dokonać na kilka sposobów, m.in. poprzez:
- kontakt telefoniczny z infolinią TU;
- wypełnienie formularza dostępnego na stronie internetowej TU;
- wypełnienie formularza w placówce TU.
Warto też zaznaczyć, że zgłoszenia roszczenia może dokonać poszkodowany/uprawniony lub dowolna osoba w imieniu poszkodowanego/uprawnionego (np. współmałżonek, rodzic czy przedstawiciel kancelarii odszkodowawczej).
Podczas zgłaszania roszczenia poszkodowany/uprawniony powinien:
- wprost nazwać roszczenie, o które wnosi z polisy OC sprawcy;
- szczegółowo i obszernie uzasadnić swoje roszczenie;
- dokładnie określić kwotę zadośćuczynienia.
Po zarejestrowaniu roszczenia o zadośćuczynienie TU listownie informuje poszkodowanego/uprawnionego o potrzebnych do dostarczenia dokumentach. Decyzja na ogół jest wydawana w ciągu 30 dni od zgłoszenia roszczenia, ponieważ do tego jest zobowiązany ubezpieczyciel zapisami prawa. W ciągu 30 dni wypłacana jest bezsporna kwota odszkodowania, ale poszkodowany/uprawniony zawsze ma prawo do odwołania od niej.
Ile czasu na wystąpienie o zadośćuczynienie?
Termin na wniesienie roszczenia o zadośćuczynienie jest określony w kodeksie cywilnym (art. 442 § 1). Poszkodowany/uprawniony ma prawo do dochodzenia zadośćuczynienia od sprawcy (w tym z jego polisy OC) w terminie do 3 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. W końcu skutki danego wypadku spowodowanego z winy sprawcy nie muszą być widoczne od razu. A i jego sprawca może być nieznany. Co jednak ważne, roszczenie o zadośćuczynienie przedawnia się po upływie 10 lat od wypadku. Chyba że sprawca doprowadził do szkody osobowej w wyniku popełnienia przestępstwa. Wówczas przedawnienie zachodzi dopiero po upływie 20 lat od dnia wypadku.
UWAGA: Jeżeli doszło do szkody osobowej w wyniku zdarzenia drogowego spowodowanego z winy kierowcy, którego tożsamość jest nieznana, poszkodowany/uprawniony ma prawo do dochodzenia zadośćuczynienia od Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. W tym celu powinien zarejestrować zgłoszenie roszczenia w dowolnym TU.
Jak uzasadnić roszczenie o zadośćuczynienie?
Zadośćuczynienie co do zasady jest świadczeniem jednorazowym i całościowym. Oznacza to, że kwota zadośćuczynienia winna jest obejmować ból i cierpienie fizyczne oraz psychiczne, jakiego poszkodowany/uprawniony już doświadcza i/lub jakiego dopiero doświadczy w przyszłości. Dlatego w uzasadnieniu roszczenia o zadośćuczynienie trzeba mieć na uwadze wszystkie negatywne przeżycia, jakie wyrządzona z winy sprawcy szkoda osobowa spowodowała w życiu poszkodowanego/uprawnionego i jakie dopiero spowoduje.
Poszkodowany w uzasadnieniu roszczenia o zadośćuczynienie szczegółowo i obszernie powinien opisać:
- rodzaj i rozmiar obrażeń ciała (np. oszpecenie, kalectwo);
- ból i cierpienie fizyczne (np. przebyte zabiegi i operacje, komplikacje w ich przebiegu i bolesność w ich wyniku, czas oczekiwania na wizyty lekarskie/zabiegi i operacje/zabiegi rehabilitacyjne, uciążliwość dojazdów na wizyty lekarskie/rehabilitację, przyjmowane środki farmakologiczne);
- ból i cierpienie psychiczne (np. obawa przed poruszaniem się samochodem, spadek poczucia własnej wartości, konieczność uczestniczenia w terapii)
- trwałe i nieodwracalne skutki doznanej szkody osobowej (np. konieczność rezygnacji z pracy/pasji, utracone szanse zarobkowe, niemożność posiadania dzieci, niemożność aktywnego korzystania z życia);
- poczucie bezradności życiowej (uzależnienie od pomocy i opieki osób trzecich, nawet jeżeli jest to najbliższa rodzina).
Natomiast w przypadku uprawnionego w uzasadnieniu roszczenia o zadośćuczynienie trzeba określić:
- więzi łączące uprawnionego ze zmarłym;
- rodzaj i rozmiar negatywnych przeżyć doznawanych przez uprawnionego po śmierci poszkodowanego (np. konieczność podjęcia leczenia psychiatrycznego, zmiana planów życiowych, czy niemożność zbudowania więzi dziecka z rodzicem, który poniósł śmierć).
Jak wycenić krzywdę?
Określenie kwoty zadośćuczynienia jest problematyczne. W końcu krzywda jest subiektywnym doświadczeniem poszkodowanego/uprawnionego. Na pytanie o to, jak wycenić krzywdę nie ma zatem jednoznacznej odpowiedzi. Trzeba jednak wiedzieć, że każde TU przy wyliczaniu kwoty zadośćuczynienia bierze pod uwagę wskazane wcześniej punkty uzasadnienia. Dlatego muszą być one szczegółowo i obszernie opisane. Nie wolno zakładać, że czegoś nie wypada lub że coś jest oczywiste. Warto wiedzieć, że sama kwota zadośćuczynienia nie może być symboliczna. A jednocześnie nie może być powodem nieuzasadnionego wzbogacenia się poszkodowanego/uprawnionego.
Jeszcze przed zarejestrowaniem zgłoszenia roszczenia w TU dobrze jest poszukać w Internecie informacji na temat orzeczonych przez sądy kwot zadośćuczynienia w podobnych do własnego przypadkach. Już podczas zgłaszania roszczenia ze strony poszkodowanego/uprawnionego powinna paść konkretna kwota zadośćuczynienia, o jaką wnioskuje z polisy OC sprawcy. W ten sposób TU jest zobowiązane do ustosunkowania się do niej. A poszkodowany/uprawniony zawsze ma prawo do odwołania od decyzji TU.