Udział własny, czy inaczej franszyza redukcyjna, to wskazana w umowie ubezpieczenia (kwotowo, procentowo lub kwotowo-procentowo) wartość, o którą towarzystwo ubezpieczeniowe każdorazowo pomniejsza odszkodowanie za szkodę, do której doszło w okresie ubezpieczenia na skutek wypadku ubezpieczeniowego. Wartość szkody nie ma znaczenia. Na podstawie udziału własnego ubezpieczony partycypuje w szkodzie, czyli jej część opłaca z własnej kieszeni. Franszyza redukcyjna jest stosowana w ubezpieczeniach dobrowolnych i ubezpieczeniach obowiązkowych (poza ubezpieczeniem OC komunikacyjnym i rolnym). Jej obecność w umowie danego ubezpieczenia skutkuje tym, że składka ubezpieczenia jest niższa.
Udział własny a odszkodowanie
Franszyza redukcyjna może być wyrażona:
- kwotowo, np.:
- Udział własny wynosi 300 zł, a wartość szkody 1000 zł. Odszkodowanie wyniesie 700 zł.
- Udział własny wynosi 300 zł, a wartość szkody 200 zł. Odszkodowanie wyniesie 0 zł.
- procentowo, np.:
- Udział własny wynosi 10% wartości szkody, a wartość szkody 10000 zł. Odszkodowanie wyniesie 9000 zł.
- kwotowo-procentowo, np.:
- Udział własny wynosi 5% wartości szkody, ale nie mniej niż 400 zł. Wartość szkody wynosi 10000 zł. Odszkodowanie wyniesie 9500 zł.
- Udział własny wynosi 5% wartości szkody, ale nie mniej niż 400 zł. Wartość szkody wynosi 6000 zł. Odszkodowanie wyniesie 5600 zł (5-procentowy udział własny wynosi 300 zł, a więc mniej niż minimalna wskazana kwota).
Czemu służy udział własny?
Zawarcie w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (OWU) danej polisy przez towarzystwo ubezpieczeniowe zapisu o stosowaniu franszyzy redukcyjnej jest podyktowane względami finansowo-ekonomicznymi oraz praktyczno-organizacyjnymi. Udział własny zwalnia towarzystwo ubezpieczeniowe z odpowiedzialności za szkody drobne, czyli takie, których koszt operacyjny likwidacji szkody przekracza jej wartość.
Czy można zrezygnować z udziału własnego?
Istnieje możliwość wykupienia udziału własnego podczas zawierania umowy ubezpieczenia. Oznacza to wyższą składkę ubezpieczenia. Co jednak ważnie, nie w każdej sytuacji. Dla przykładu, w przypadku samochodu kupowanego na kredyt bank wymaga zazwyczaj od posiadacza pojazdu zawarcia umowy ubezpieczenia Autocasco bez franszyzy redukcyjnej.
Udział własny w ubezpieczeniu dobrowolnym
Franszyza redukcyjna jest stosowana w dobrowolnych ubezpieczeniach mienia (np. ubezpieczenie pojazdów mechanicznych Autocasco czy ubezpieczenie nieruchomości) oraz dobrowolnych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej (np. ubezpieczenie OC zarządcy drogi, ubezpieczenie OC w życiu prywatnym). Zgodnie z kodeksem cywilnym sprawca szkody jest zobowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. Natomiast poprzez zawarcie umowy ubezpieczenia OC obowiązek ten przejmuje towarzystwo ubezpieczeniowe. Na tej podstawie jest zobowiązane do wypłaty odszkodowania na rzecz poszkodowanego przez ubezpieczonego w ramach OC.
Jednak wprowadzenie do OWU danej polisy zapisu o stosowaniu przez ubezpieczyciela udziału własnego sprawia, że sprawca szkody partycypuje w jej kosztach. Dlatego uprawniony do odszkodowania (poszkodowany) otrzyma od ubezpieczyciela sprawcy szkody odszkodowanie pomniejszone o wartość franszyzy redukcyjnej. Ubezpieczony jest wówczas zwolniony z odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę jedynie w odniesieniu do części odszkodowania, która została wypłacona przez ubezpieczyciela. W zakresie niezaspokojonej przez towarzystwo ubezpieczeniowe części odszkodowania należnego poszkodowanemu ubezpieczony jest zobowiązany do jej uregulowania z własnej kieszeni.
Udział własny w ubezpieczeniu obowiązkowym
Udział własny jest też stosowany w ubezpieczeniach obowiązkowych. Są to umowy ubezpieczenia, do których zawarcia zobowiązują przepisy prawa. Najliczniejszą grupę ubezpieczeń obowiązkowych stanowią ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. A najbardziej znanym z nich jest ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Jednak w przypadku ubezpieczenia OC komunikacyjnego towarzystwo ubezpieczeniowe nie może stosować udziału własnego w umowie ubezpieczenia. Wynika to z ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Krótko mówiąc, w przypadku szkody komunikacyjnej zgłoszonej z ubezpieczenia OC komunikacyjnego sprawcy, towarzystwo ubezpieczeniowe jest zobowiązane do wypłacenia całego należnego poszkodowanemu odszkodowania, a sprawca szkody nie partycypuje w kosztach.
Inaczej natomiast przedstawia się sytuacja w przypadku ubezpieczenia OC zawodowego, do którego zawarcia przedstawiciele niektórych zawodów są zobowiązani (np. broker ubezpieczeniowy). W takim przypadku towarzystwo ubezpieczeniowe ma możliwość wprowadzenia do umowy ubezpieczenia zapisu o udziale własnym ubezpieczonego w spowodowanych przez niego szkodach. Wówczas likwidacja szkody odbywa się na dokładnie takich samych zasadach, co w przypadku ubezpieczenia OC dobrowolnego.