Okres odpowiedzialności

Każda umowa ubezpieczenia ma swój początek i koniec. Czas trwania umowy ubezpieczenia to okres odpowiedzialności, czyli okres obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej.

Co oznacza okres odpowiedzialności?

Umowa ubezpieczenia to umowa, której stronami są:

• ubezpieczyciel – towarzystwo ubezpieczeniowe;
• ubezpieczający – podmiot, który poszukuje ochrony ubezpieczeniowej (dla siebie lub dla osoby trzeciej).

Umowa ubezpieczenia polega na tym, że:

• ubezpieczyciel podejmuje się spełnienia umówionego świadczenia (np. wypłaty odszkodowania), jeżeli dojdzie do przewidzianego w zakresie ochrony zdarzenia losowego (np. kradzieży samochodu w ramach ubezpieczenia komunikacyjnego Autocasco), a dane zdarzenie losowe wydarzy się w okresie odpowiedzialności;
• ubezpieczający zobowiązuje się do opłacenia składki (jednorazowo lub w ratach) za okres świadczenia przez ubezpieczyciela ochrony ubezpieczeniowej.

Wobec tego okres odpowiedzialności to okres obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej, a co za tym idzie – okres, za który towarzystwu ubezpieczeniowemu należy się składka.

Jaki może być okres odpowiedzialności?

Okres odpowiedzialności zależy od rodzaju umowy ubezpieczenia. Podstawowym kryterium w tym zakresie jest podział umów ubezpieczenia na:

• dobrowolne i obowiązkowe;
• terminowe i bezterminowe.

Umowa dobrowolna i obowiązkowa

Okres odpowiedzialności może być wynikiem porozumienia pomiędzy stronami umowy (dt. ubezpieczenia dobrowolnego) albo wytworem przepisów prawa (dt. ubezpieczenia obowiązkowego).

Umowa ubezpieczenia dobrowolnego może być zawarta w każdym czasie. Oznacza to, że okres odpowiedzialności rozpoczyna się w dowolnym momencie, zgodnie z uznaniem ubezpieczającego. Czas trwania umowy ubezpieczenia dobrowolnego wynika z warunków umowy ubezpieczenia (OWU), sformułowanych przez ubezpieczyciela. Okres odpowiedzialności może być:

• krótkoterminowy – jeżeli umowę zawarto na okres poniżej jednego roku (np. w ubezpieczeniu turystycznym);
• średnioterminowy – jeżeli umowę zawarto na okres jednego roku (np. w ubezpieczeniu komunikacyjnym Autocasco);
• długoterminowy – jeżeli umowę zawarto na okres wieloletni (np. w ubezpieczeniu na życie).

Po zakończeniu okresu odpowiedzialności umowa ubezpieczenia dobrowolnego może, chociaż nie musi być wznowiona.

Natomiast umowa ubezpieczenia obowiązkowego musi być zawarta w terminie określonym przez przepisy prawa w odniesieniu do danego ubezpieczenia obowiązkowego. Dla przykładu początek okresu odpowiedzialności w obowiązkowym ubezpieczeniu komunikacyjnym OC rozpoczyna się najpóźniej w dniu zarejestrowania pojazdu mechanicznego na terytorium RP (na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK). Z przepisów prawa dedykowanych danemu ubezpieczeniu obowiązkowemu wypływa także czas trwania umowy ubezpieczenia. Okres odpowiedzialności (dokładnie tak samo, jak w ubezpieczeniu dobrowolnym) może być:

• krótkoterminowy (np. w ubezpieczeniu komisowym);
• średnioterminowy (np. w ubezpieczeniu komunikacyjnym OC);
• długoterminowy (np. w ubezpieczeniu OC lekarza).

Ubezpieczenie obowiązkowe musi być kontynuowane dopóty, dopóki osoba ubezpieczona (czyli ubezpieczający lub osoba trzecia, na rzecz której zawarto umowę) podlega obowiązkowi ubezpieczeniowemu.

Umowa terminowa i bezterminowa

Okres obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej przedstawia się w umowie ubezpieczenia. Przy czym może być on określony lub nieokreślony, w zależności od tego, czy umowa ubezpieczenia jest terminowa czy też bezterminowa. W ubezpieczeniu terminowym datę początku i datę końca okresu obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej ustala się z góry. Natomiast w ubezpieczeniu bezterminowym z góry wskazuje się jedynie datę początku okresu odpowiedzialności. Data końca okresu odpowiedzialności pojawia się wtedy, gdy dojdzie do uzgodnionej przez strony umowy sytuacji. Dla przykładu w bezterminowym ubezpieczeniu na życie koniec okresu obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej ma miejsce wtedy, gdy osoba ubezpieczona poniesie śmierć.

Kiedy rozpoczyna się okres odpowiedzialności?

Okres odpowiedzialności co do zasady rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy ubezpieczenia i opłacenia składki lub jej pierwszej raty. Oba warunki muszą być spełnione łącznie.

Umowę ubezpieczenia uważa się za zawartą z chwilą doręczenia przez towarzystwo ubezpieczeniowe dokumentu ubezpieczenia, czyli dokumentu, który potwierdza zawarcie umowy ubezpieczenia. Może to być polisa, legitymacja ubezpieczeniowa, tymczasowe zaświadczenie lub jeszcze inny dokument ubezpieczenia (nazwa nie ma znaczenia). Dokument ubezpieczenia może być doręczony:

• z chwilą podpisania umowy ubezpieczenia – jeżeli umowę zawarto w placówce ubezpieczyciela lub u agenta;
• za pośrednictwem poczty elektronicznej lub poczty tradycyjnej – jeżeli umowę zawarto za sprawą strony internetowej lub infolinii ubezpieczyciela.

Natomiast składka lub jej pierwsza rata powinna być opłacona z chwilą podpisania umowy ubezpieczenia.

Co jednak ważne, za porozumieniem stron umowy okres odpowiedzialności może rozpocząć się z chwilą podpisania umowy ubezpieczenia, a nie doręczenia dokumentu ubezpieczenia. Wówczas składka lub jej pierwsza rata musi być opłacona w terminie 14 dni od dnia doręczenia dokumentu ubezpieczenia.

Kiedy kończy się okres odpowiedzialności?

Okres odpowiedzialności kończy się z dniem oznaczonym w umowie ubezpieczenia jako koniec okresu obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej. Czasami jednak może skończyć się wcześniej, zarówno z woli ubezpieczającego, jak i ubezpieczyciela. Co więcej, niekiedy okres odpowiedzialności skraca się samoczynnie.

Wypowiedzenie umowy przez ubezpieczającego

Ubezpieczający ma prawo do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia dobrowolnego, jak również obowiązkowego. W obu przypadkach należy mu się zwrot składki za niewykorzystany okres odpowiedzialności.

Ubezpieczenie dobrowolne może być rozwiązane przez ubezpieczającego:

• jeżeli w warunkach umowy ubezpieczenia towarzystwo ubezpieczeniowe dopuszcza tego typu możliwość;
• jeżeli zmienił się posiadacz przedmiotu ubezpieczenia (np. gdy doszło do sprzedaży samochodu);
• jeżeli umowę ubezpieczenia zawarto przez Internet lub telefon, przy czym umowa musi być wypowiedziana w terminie 30 dni od dnia jej zawarcia.

A ubezpieczenie obowiązkowe:

• jeżeli osoba ubezpieczona nie podlega już obowiązkowi ubezpieczeniowemu (np. gdy doszło do sprzedaży gospodarstwa rolnego albo wyrejestrowania samochodu);
• jeżeli doszło do podwójnego ubezpieczenia z powodu automatycznego wznowienia się umowy ubezpieczenia;
• jeżeli umowę ubezpieczenia zawarto przez Internet lub telefon, przy czym umowa musi być wypowiedziana w terminie 30 dni od dnia jej zawarcia.

Wypowiedzenie umowy przez ubezpieczyciela

Ubezpieczyciel ma prawo do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia:

• jeżeli doszło do poświadczenia nieprawdy we wniosku o zawarcie umowy;
• jeżeli doszło do nieopłacenia raty składki w terminie.

Przy czym skrócenie okresu odpowiedzialności przez ubezpieczyciela ze wskazanych powodów może odbyć się wyłącznie w stosunku do ubezpieczenia dobrowolnego. W odniesieniu do ubezpieczenia obowiązkowego towarzystwo ubezpieczeniowe ma obowiązek kontynuowania świadczenia ochrony ubezpieczeniowej pomimo odkrycia oszustwa ubezpieczeniowego czy zaległości w opłaceniu raty składki.

Samoczynne rozwiązanie umowy

Okres odpowiedzialności skraca się samoczynnie, jeżeli doszło do wyczerpania sumy ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia to wyrażona kwotowo maksymalna wartość, do jakiej towarzystwo ubezpieczeniowe spełnia umówione świadczenie. Suma ubezpieczenia każdorazowo pomniejsza się o wartość spełnionego świadczenia. Stąd wyczerpanie sumy ubezpieczenia łączy się z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia.