Odpowiedzialność cywilna to konsekwencja wyrządzenia szkody rzeczowej lub szkody osobowej. Sprawca szkody ma obowiązek jej naprawienia. Inaczej mówiąc, winien jest wynagrodzenia osobie poszkodowanej doznanej szkody. Odpowiedzialność cywilna jest umocowana w kodeksie cywilnym.
Odpowiedzialność cywilna – rodzaje
Odpowiedzialność cywilna to odpowiedzialność za wyrządzenie:
- szkody rzeczowej – tj. za spowodowanie uszkodzenia, zniszczenia lub utraty mienia osoby trzeciej;
- szkody osobowej – tj. za spowodowanie trwałego uszczerbku na zdrowiu (uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia) lub śmierci osoby trzeciej.
Dana szkoda może być wynikiem:
- popełnienia czynu niedozwolonego, rozumianego jako działanie lub zaniechanie, które jest sprzeczne z przepisami prawa lub z zasadami współżycia społecznego;
- niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania umownego.
Stąd, zgodnie z kodeksem cywilnym, odpowiedzialność cywilna może być:
- deliktowa (delikt – czyn niedozwolony);
- kontraktowa (kontrakt – zobowiązanie umowne).
Dla powstania odpowiedzialności cywilnej konieczne jest zatem, by dana szkoda była wynikiem popełnienia czynu niedozwolonego (deliktu) albo niewykonania/niewłaściwego wykonania zobowiązania umownego (kontraktu).
Przykład praktyczny: Odpowiedzialność deliktowa to dla przykładu:
- odpowiedzialność kierowcy za spowodowanie kolizji z innym pojazdem w wyniku wymuszenia pierwszeństwa;
- odpowiedzialność właściciela psa za pogryzienie przez to zwierzę dziecka;
- odpowiedzialność rodzica za wybicie przez jego dziecko szyby w oknie sąsiada;
- odpowiedzialność spółdzielni mieszkaniowej za zalanie mieszkania w wyniku awarii instalacji pionowej.
Przykład praktyczny: Odpowiedzialność kontraktowa to dla przykładu:
- odpowiedzialność pralni chemicznej za zniszczenie oddanej do niej odzieży;
- odpowiedzialność lekarza za błąd w sztuce lekarskiej;
- odpowiedzialność przewoźnika za zagubienie bagażu;
- odpowiedzialność najemcy za zniszczenie zabudowy kuchennej w wynajmowanym mieszkaniu.
Zasady odpowiedzialności cywilnej
Sprawca szkody ponosi odpowiedzialność cywilną:
- na zasadzie winy;
- na zasadzie ryzyka;
- na zasadzie słuszności.
Zasada winy
Sprawca szkody ponosi odpowiedzialność cywilną na zasadzie winy, jeżeli doprowadził do szkody z własnej winy. Co ważne, dowiedzenie winy po stronie sprawcy szkody należy do osoby poszkodowanej. Trzeba też zaznaczyć, że wina może być umyślna lub nieumyślna. Wina umyślna ma miejsce wówczas, gdy sprawca celowo doprowadził do szkody. A wina nieumyślna zachodzi, gdy sprawca doprowadził do szkody w wyniku swojej lekkomyślności bądź niedbalstwa.
Sprawca szkody jest zwolniony odpowiedzialności cywilnej na zasadzie winy, jeżeli:
- jest to osoba małoletnia (do 13 roku życia);
- jest to osoba niepoczytalna (np. z powodu choroby psychicznej);
- jego zachowanie było spowodowane działaniem w obronie koniecznej.
Zasada ryzyka
Odpowiedzialność cywilna na zasadzie ryzyka to najostrzejsza forma odpowiedzialności cywilnej. Bo wina sprawcy szkody nie ma w tym przypadku znaczenia. Inaczej mówiąc, sprawca szkody ma obowiązek jej naprawienia bynajmniej nie dlatego, że doprowadził do szkody z własnej winy. Ale dlatego, że do szkody doszło w określonych okolicznościach. Stąd osoba poszkodowana winna jest dowiedzenia jedynie, że do szkody w ogóle doszło. Okoliczności, w których sprawca szkody ponosi odpowiedzialność cywilną na zasadzie ryzyka, są przewidziane w kodeksie cywilnym. Ów kodeks obok nich wskazuje także, kim jest sprawca szkody. I tak dla przykładu:
- jeżeli do szkody doprowadziła osoba, której powierzono wykonanie określonej czynności (podwładny), sprawca szkody to osoba, która powierzyła jej wykonanie tej czynności (zwierzchnik);
- jeżeli do szkody doszło w wyniku wyrzucenia lub spadnięcia przedmiotu z pomieszczenia, sprawca szkody to osoba, która zajmuje to pomieszczenie (np. właściciel mieszkania, najemca);
- jeżeli do szkody doszło w wyniku działalności przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (np. gazowni, elektrowni), sprawca szkody to osoba, która prowadzi to przedsiębiorstwo;
- jeżeli do szkody doszło w wyniku zawalenia budowli lub oderwania jej części, sprawca szkody to samoistny posiadacz budowli (np. właściciel budynku).
Sprawca szkody jest zwolniony z odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka, jeżeli do szkody doszło w wyniku:
- działania siły wyższej (np. w wyniku trzęsienia ziemi);
- wyłącznej winy osoby poszkodowanej;
- wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą sprawca szkody nie odpowiada.
Zasada słuszności
Sprawca szkody ponosi odpowiedzialność cywilną na zasadzie słuszności, jeżeli wykluczone jest przypisanie mu odpowiedzialności cywilnej na zasadzie winy lub na zasadzie ryzyka. A jednocześnie z powodów etycznych konieczne jest przypisanie komuś odpowiedzialności cywilnej za wyrządzenie szkody. Stąd m.in.:
- jeżeli do szkody doprowadziła osoba małoletnia (do 13 roku życia) lub niepoczytalna, odpowiedzialność cywilna spoczywa na faktycznym opiekunie tej osoby;
- jeżeli do szkody doprowadziło zwierzę, odpowiedzialność cywilna spoczywa na faktycznym opiekunie tego zwierzęcia (niezależnie od tego, czy zwierzę było pod nadzorem, czy też nie).
Odpowiedzialność cywilna a naprawienie szkody
Sprawca szkody ma obowiązek jej naprawienia. Inaczej mówiąc, winien jest wynagrodzenia osobie poszkodowanej doznanej szkody. O sposobie wynagrodzenia szkody decyduje osoba poszkodowana. Może ona życzyć sobie przywrócenia stanu sprzed szkody (np. wynajmu i opłacenia przez sprawcę szkody zalaniowej ekipy remontowej) lub otrzymania świadczenia w pieniądzu (np. wypłacenia przez sprawcę odszkodowania w kwocie, która pozwoli na odmalowanie ścian po zalaniu). Jeżeli przywrócenie stanu sprzed szkody jest wykluczone (np. z powodu szkody osobowej, całkowitego zniszczenia mienia lub utraty mienia) osoba poszkodowana ma prawo wyłącznie do świadczenia w pieniądzu.
Polisa OC – skuteczna ochrona na wypadek wyrządzenia szkód osobom trzecim
Doskonałym sposobem na zapewnienie sobie ochrony przed finansowymi konsekwencjami szkód wyrządzonych osobom trzecim jest polisa OC. Bo przedmiotem ubezpieczenia jest właśnie odpowiedzialność cywilna ubezpieczonego za szkody osobowe i rzeczowe wyrządzone osobom trzecim. Stąd na podstawie zawartej umowy ubezpieczenia towarzystwo ubezpieczeniowe jest zobowiązane do wypłacenia w imieniu ubezpieczonego odszkodowania lub innego świadczenia na rzecz osoby przez niego poszkodowanej.
Umowy ubezpieczenia OC dzielą się na:
- polisy dobrowolne – np. OC w życiu prywatnym;
- polisy obowiązkowe – np. OC komunikacyjne.